Avanos Çömlekleri : Nerede Özellikleri Fiyatları | Kapadokya

Kapadokya’ya gittiğinizde aklınızda kalacak ve anılarınızı dolduracak yeganelerin peribacaları, yeraltı şehirleri, uçsuz bucaksız vadilerle sınırlı kalacağını sanmayın! Geçmişin bilgeliğiyle vakur görünen bu yörenin halkının aslında atadan babadan, kısacası genden gelen sanatçılar olduğunu Avanos çömleklerini görünce anlayacaksınız. Hatta görmek yetmeyecek, belki geçeceksiniz çarkın başına, siz de denemek isteyeceksiniz.

Avanos çömleklerini görmenin ve o deneyimi yaşamanın en iyi yöntemlerinden bir tanesi bir çok farklı deneyimi de yaşayabileceğiniz Kapadokya günlük turlarına, özellikle Kırmızı Tur’a katılmanızdır. Bu şekilde profesyonel rehber eşliğinde doğru ve detaylı bilgileri edinebilecek, bir çok farklı yeri gezebileceksiniz. Avanos çömleklerini de görebileceksinizdir. Size özel bir workshop yapılmasını istiyorsanız, rezervasyon sayfası üzerinden iletişime geçebilirsiniz.

Avanos Çömleklerinin Özellikleri

Ürgüp, Göreme gibi Kapadokya’nın üç turistik merkezinden biri olan Avanos’un orta yerinden akan nice bilinmeyene sırdaş Kızılırmak, tüflü kızıl toprağını asırlardır bir hediye gibi geçtiği yerlere bırakırken, aslında bir sanatın doğmasına da vesile olmuş. Bu kırmızı toprak ve mil karışımıyla elde edilen seramik hamuruna Avanoslu sanatçıların el emeği göz nuru değmiş ve dünyada Nevşehir Avanos çömlekleri denilince akla gelen bir yer haline getirmiş.

Nevşehir’in 18 km. kuzeyinde kalan ve antik dönemde adı ‘Venessa’ olarak anılan Avanos’un tarihi M.Ö. 2000’li yıllara, Hititlere kadar uzanıyor. Nevşehir Avanos Çömleklerinin tarihi de tüm Kapadokya’ya yön veren Hititlerden bu yana kesintisiz olarak süregeliyor. Çok eski zamanlarda Avanos çömleklerinin atların, eşeklerin üzerinde civardaki köy ve kasabalarda pazarlandığı biliniyor ki, bu usül Osmanlı döneminde, hatta Cumhuriyet kurulduğunda bile devam etmiş. Çömlek yapmayı bilmiyorsa kız verilmeyen Avanos’un erkeklerinden oluşan kervanlar Kayseri – Gülşehir – Aksaray yolunu izleyerek çanak çömlek satmak için çıktıkları yolculuklarda, pazar alanlarında ‘dolusuna pirincine, bulguruna, peynirine, tuzuna’ diye çığırırlar, takas yöntemiyle verilen çömleğin dolusu kadar üretilen üründen alırlar ve böyle geçinirlermiş. Bu yolculuklarda kırılan çömlekler ise yol kenarına atılır, Avanos yollarının kenarlarında birikerek hatlar oluştururmuş.

“Arar isen gerçek Meryem oğlunu, elindeki sırığından bellidir.
Kör de bilir Avanos’un yolunu, testi bardak kırığından bellidir.” diyen Aşık Seyrani’ni de bu dizeleri Avanos’un yol kenarlarının eski haline ithafen yazmış. Ata yadigarı bir meslek gibi babadan oğula, kavimden kavime geçerek ve her dönemde kendine bir şeyler ekleyerek gelişen bu sanat, günümüzde olduğu gibi geçmişte de Avanos’un başlıca geçim kaynağı olmuş.

Avanos çömlekleri nasıl yapılıyor?

Avanos çömlekleri ustasının çarkındayken kolay gibi görünse de, aslında hiç de öyle kolay yapılmıyor. Avanos çömlekleri özellikleri hem maharet, hem yaratıcılık gerektirdiğinden olsa gerek, adına ‘Avanos sanatı’ da deniyor. Çömleklerin yapım aşamaları ise oldu bittiye gelecek kadar kısa bir süreç değil. Sorana ‘Avanos’tan yıllar önce almıştım’ diye göstereceğiniz masanızın, sehpanızın üzerindeki o şık eser, bakın aslında nasıl doğuyor;

Çömlek hamurunun Hazırlanması

Avanos Dağları’nın eteklerinden ve Kızılırmak yataklarından toplanan yağlı ve yumuşak kil toprak, elendikten sonra suyla yoğurularak önce hamur haline getiriliyor. Hamurun kullanıma hazır hale gelmesi için 1 hafta kadar bekletilmesi gerekiyor. Yapılacak Avanos çömleklerinin cinsine göre hamurun özellikleri de değişiyor. Toprağın sertliği veya yumuşaklığıyla, içerdiği silisin pişirme ısısına tepkisi hamurun niteliğini belirliyor.

Şekil Verme

Hamura şekil verme aşamasında birkaç yöntem uygulanıyor. Seri üretim ve çok parça çanak çömlek üretimini hızlandırmak için tabak gibi düz parçalar çark yerine, çarka eşdeğer bir makineyle şekillendirilebiliyor. Ya da Paris sıvası da denilen kalıp yöntemi uygulanıyor ki, sıvı hamur alçılı kalıplara doldurulup katılaşması bekleniyor.

Ama ruha iyi gelen bir meşgale olarak doktorların da önerdiği çömlek yapımı en çok eski tip tornada olduğunda keyif veriyor. Çömlekçi ustası özenle hazırladığı hamuru ayaklarıyla vurarak hızlandırdığı çarkına yapıştırdığı anda görsel şölen başlıyor. Usta önce elleriyle hamura bastırarak, sonra başparmaklarıyla tam merkezden bastırıp içini boşaltarak hamuru bir forma sokuyor, son aşamada ise yarım ay şeklindeki metal parçayla karın oluşturup çömleğe dönüştürüyor. Erbap elinden çıkan bir Avanos çömleğinin yapımının tornada incelip yükselerek 4- 5 dakika sürüyor olmasına şaşırıyorsunuz belki, ama bazen elinize aldığınız ufak bir kasenin yapımı boyaması ve işlenmesiyle günlerce de sürebiliyor.

Hamur ayakla döndürülen çark tezgahlarda şekillenirken, günümüzde elektrikle dönen çarklar da yaygın olarak kullanılıyor. Avanos’ta çömlek yapım atölyelerine halk arasında ‘işlik’ ya da ‘çanakhane’ deniyor. İşliklerin en önemli özelliklerinden biri ise toprak zeminli ve ışık almayan mekanlar olması. Ve bu mekanlar genellikle kayalara oyulmuş mağaralar…

Zırhlama ve perdahlama

Şekil verilen Avanos çömleklerinin kurutmaya geçmeden üstünün boyanmasına ve süslenmesine Kapadokya’da ‘zırhlama’ deniyor. Zırhlama yapıldıktan sonra çömlekler deri sertliği kıvamına gelene kadar 2 gün bekletiliyor. Hamur henüz tam kurumamışken yüzeyinin parlatılmasına ise ‘perdahlama’ deniliyor ki, bu işlem sacdan bir aletle (masat) yapılıyor.

Kurutma

Çömleklerin 20 dakika güneşe çıkarılması nemin atılmasını sağlıyor. Eğer güneş yoksa ‘yanalak’ da denilen işlik odalarında bir gün bekletiliyor. Kulplu bir ürün ise kulpları takılıyor ve pişirme sürecine geçiliyor.

Pişirme ve Sırlama

Avanos çömleklerinin kullanıma hazır hale gelmeden önce son aşaması fırınlanması ve sırlanması. Kuruyan ürünler geniş küvetlere yerleştirilip ev eşyası olarak tasarlanmışsa 1.000°C’de, su geçirmez daha sert kaplar ise 1.400°C’ye varan ısılarda 1-3 gün arasında pişiriliyor ve fırın soğuyuncaya kadar da içinde bekletiliyor.

Sırlama işlemini yapmadan önce ise toz kıvamında sır, inceltilmiş çakmaktaşı, kurşun oksit, feldispat gibi camsı maddeler suyla karıştırılarak sır eriyiği hazırlanıyor. Pişmiş çömlekler bu eriyiğin içine daldırılarak tekrar fırınlanıyor ve çömleklerin yüzeyinde camsı bir görünüm de bu şekilde sağlanıyor.

Avanos Çömlekleri Kapadokya’da Nerede?

Eğer Avanos çömlekleri hangi yöreye aittir diye merak ediyorsanız, hatta bir Avanos çömleğinin doğumunu görmek istiyorsanız, Nevşehir’in Avanos ilçesinde çok sayıda işlikten birini ziyaret edebilir, hatta siz de çarkın başına oturup usta gibi olmasa da kendinize ait bir eser yaratabilirsiniz. Ama ‘Avanos’un sanatı yaşadığım yere gelmiş mi’ diye soracak olursanız, günümüzde İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük şehirlerde ve daha da ötesi Avrupa ve Amerika’da yöresel ve dekoratif aksesuar mağazalarının vitrinlerinde, oyun parklarında, evlerin bahçelerinde de bu ürünleri görebiliyorsunuz. Avanos çömleklerinin fabrikasyon olarak üretimine geçilmesiyle ihracatın güçlenmesi ülke ekonomisine oldukça büyük bir katkı sağlamış.

Avanos Çömlek Atölyeleri

Kapadokya’daki misafirliğinizde Avanos’a gelmişken uğramadan gidilmez denilecek yerler arasında olan çömlek atölyelerini es geçmeyin. Avanos’un merkezinde mekan anlamında kullanılan chez adıyla başlayan birçok çömlek atölyesi var. Bunlardan en bilineni ise Guinness Rekorlar Kitabı’na da girmiş Saç Müzesi’yle bilinen Chez Galip. Ama civarda üretimini fabrikasyon yapan ve ihracata yönelmiş büyük seramik fabrikaları da var ki, Anadolu Çömlekçilik bunlardan biri. Bölgenin kayadan oyma 3700 m2 alan içeren en büyük mağazası ise Güray Çömlekçilik. İki katlı bu mağazada Nevşehir Avanos çömlekçiliğinin tarihsel aşamalarını da görebileceğiniz birçok örnek mevcut. Güray Çömlekçilik ayrıca Kapadokya Yeraltı Seramik Müzesi’ni kurarak Anadolu çömlek sanatını yansıtan parçaları bir araya getirmiş.

‘Kapadokya’nın El Sanatları ve Alışveriş Merkezi’ olarak tabir edilen Avanos’un merkezinde, tam da namına yakışır şekilde duran Çömlekçi Heykeli’ni göreceksiniz. Bu heykelin bir bölümünde dokuma tezgahında bir kız çocuğu ile bir kadın, diğer bölümünde ise çarkı bacakları arasına almış bir çömlekçi var.

Evinizde mutfağınızda kullanabileceğiniz güveçler, küpler, testiler; aksesuar olarak kullanabileceğiniz Hitit ve Frig sanatını yansıtan mumluklar, tabaklar, kadehler, özellikle turistlerin çok ilgi gösterdiği gözyaşı şişeleri, Osmanlı ibrikleri,  sarkaçlar, şamdanlar, Hitit güneşi testisi….

‘Hitit Güneşi Testisi’ demişken hikayesini de anlatmadan geçmeyelim.

Hititler çok tanrıya tapan ve kazandıkları her savaşta düşmanın tanrısını da tapındıkları tanrılar arasına alan bir medeniyetmiş. Böylelikle lanetten kurtulduklarına inanırlarmış. Fakat en saygı duydukları tanrı güneş tanrısıymış. Bu yüzden ortası boş olan testi modelini güneşi temsil ettiğinden ayrı tutarlarmış. Yaptıkları testinin içine şarap doldurarak, gün doğmadan bir tepenin üzerine, güneşin doğacağı yöne koyarlarmış. Güneş doğup, ışınları testinin ortasındaki delikten geçince şarabın kutsandığına inanırlar, dini törenlerinde halkı kutsamak için kullanırlarmış. Bir başka söylenceye göre ise erkekler savaşlara giderken eşleri bu testiyi kollarına takar, gitmeden erkeklere içirirlermiş. Testinin orijinali Ankara Medeniyetler Müzesi’nde görülebiliyor.

Avanos çömlekleri aslında bir objeden öte, medeniyetlerin hikayesini anlatıyor. Her desen bir serzeniş, her form geçmişin bir izi gibi…