Nevşehir’in 18 km. kuzeyinde kalan Avanos tüm Kapadokya bölgesi gibi bir tarih hazinesi. Bin yıllar öncesinin, Hititlerin, Friglerin, Asurların karanlığı bol dönemlerinin izlerini de görebiliyorsunuz; Selçuklu ve Osmanlı’nın geçmişini de… Ortasından geçen Kızılırmak’la zamanın sesini de duyabiliyorsunuz, peribacalarının suretiyle vakurluğa da bürünebiliyorsunuz. Merkezde sokaklarda yürüdüğünüzde Avanos evlerine bakarken yönünüzü şaşırmak ve kaybolmak da isteyebiliyorsunuz bazen. Çünkü koca binaların yükseldiği büyük şehirlerin aksine huzur veren bu evlerde, bir çok yaşanmışlık, bir çok hikaye gizli..
Avanos Evleri Tarihi
Roma döneminin ‘Venessa’sı Avanos’a, Türklerin ilk yerleşimi ve Kapadokya Avanos evleri mimarisinin temellerinin atıldığı ilk dönem, Anadolu Selçukluları zamanı olmuş. Bu dönemden günümüze kalan en önemli eser ise, Avanos’un 5 km. güneydoğusunda yer alan ve 1249 yılında çok işlevli bir kervansaray olarak yapılan Saruhan. Damsa Vadisi’nde yer alan Saruhan, o dönemlerde İpek Yolu’nun doğu-batı bağlantısını sağlayan İstanbul – Bağdat yolundaki en önemli duraklardan biriymiş. Bir diğer eser ise Avanos’un ilçe merkezinde yer alan ve 1202 yılında inşa edilen Alaaddin Camii. Bu cami de yine Selçuklular döneminde yapılan ilk mimari eserlerden olmuş.
Avanos’un en eski mahallesi olan Çavuşin yerleşiminin temelleri ise Saruhan Kervansarayı’nın yapıldığı dönemlerde hanı koruyan bir çavuşun Kızılırmak’ın kuzeyine bir mescit yapmasıyla atılmış. O tarihten sonra civardan gelenlerin de mescit etrafında evler yapmasıyla Avanos’un asıl yerleşimi başlamış. Bayır Mahallesi, Orta Mahalle, Alaaddin Mahallesi ve Yukarı Mahalle, Çavuşin’den sonra Avanos evlerinin yapıldığı ilk bölgeler olmuş.
Osmanlı dönemine gelindiğinde ise Avanos küçük bir köy konumundaymış ve 1750’lili yıllarda içinde sadece 56 ev varmış. 1900’lü yıllara gelindiğinde, II. Abdülhamit zamanında sarayda görevli Avanoslu Kurena Arif Bey’in çabalarıyla Avanos daha da büyümüş ve ev sayısı yazılı belgelere göre 808’e kadar ulaşmış. Avanos’un imarının en hız kazandığı dönemler de işte bu yıllar olmuş. O zamandan bu zamana tarihi 150 yılı bulan Avanos evlerinden çok azı kalmış geriye… Çoğu eskiden yerleşim yeri olarak kullanılmış mağaraların üzerine yapılmış bu evler, mağaraların yıkılması ve erozyonlarla, geçen senelerde büyük tahribatlara uğramış. Bugün Avanos’un en eski mahalleleri olan Alaaddin, Bayır, Orta ve Yukarı Mahallelerde yaklaşık 250 ev bulunuyor. Bu eski Avanos evlerinden ise sadece 50-60 tanesi aslına uygun restorasyon görerek eski görkemine kavuşabilmiş.
Avanos Evlerinin Özellikleri
19. ve 20. Yüzyıl Nevşehir’inin kendine özgü konut mimarisinin en güzel örneklerinden olan Kapadokya Avanos evleri, oyma ve yığma olarak yamaçlara ya da kayadan oyulma mağaralar üzerine yapılmış. Her ne kadar tavan, pencere, kapı ve dolapları ahşaptan yapılsa da, Avanos evlerinin yapı malzemesinde genellikle taş kullanılmış. Bunun sebebi ise yörede oldukça bol bulunan yontu taşlarının volkanik yapısı ve ocaktan çıkarıldıktan sonra yumuşak, işlenebilir kıvamda olması. Şekillendirilen taşlar havayla temas ettiğinde sertleşerek oldukça sağlam yapılar oluşturmuşlar. Hem ısı yalıtımı sağlayarak evlerin kışın sıcak yazın serin olmasını, hem de depreme karşı dayanıklılığını artırmışlar.
Avanos evlerinin özelliklerinden biri de ahşap kapılarının kemerli yapılması. Kapıların üzeri genellikle taştan kabartma bitkisel sarmaşık ve geometrik rozet şekilleriyle süslenmiş. Aynı tarz işlemeler giyotin ve kanatlı pencere üstlerinde, aynı zamanda evlerin diğer katını destekleyen konsollarda kullanılmış. Avanos’ta ağaç az bulunduğu için ahşap süslemeler yapılmamış. Misafir odalarının bezemeleri ise diğerlerinden daha detaylı tutulmuş ve nişlerin üzeri püsküllü perde desenleri, bu desenlerin altında çiçekli vazolar, su taşıyan kadınların olduğu motiflerle süslenmiş.
Avanos evlerinde günlük yaşam genellikle etrafı yüksek duvarlarla çevrili ‘hayat’ denilen avlularda geçermiş. Evin bölünen kiler, tandır evi, samanlık, ahır gibi mekanlarının çıkışları hep bu avluya bağlanırmış. Yer odasında ise yemek yenir, oturulur hatta bu odada yatılırmış. Eskiden avlularında çocukların koşturduğu ve fırınların yakıldığı bu evlerin bir kısmı günümüzde restore edilerek otel, pansiyon, restauranta dönüştürülüp turizme açılmış.
Avanos Taş Evler
Kapadokya Avanos‘tan tarihin dokusu bu evlerin sokağında yürümeden, fotoğraflarını çekmeden, hatta dilerseniz pansiyon/otel olarak hizmet verenlerinde konaklamadan gitmeyin deriz. Çünkü Avanos Taş Evler, Kapadokya’nın yakın tarihteki en güzel yüzlerinden biri… En bilinenlerini ise sizler için biraz anlatalım dedik.
Doktor Hacı Nuri Bey Konağı
Avanos’a Nevşehir yönünden gelip, Kızılırmak üzerindeki köprüyü geçtiğinizde karşınızda sarı kayalıklar arasından yükselen görkemli konağı göreceksiniz. İlk sahibi Doktor Hacı Nuri Bey’in adıyla anılan konak, Avanos Orta Mahalle Zafer Sokak’ta günümüze kadar gelebilmiş en güzel Kapadokya Avanos evlerinden biri. Konak aynı zamanda film ve dizi çekimlerinde de kullanılmış.
Doktor Hacı Nuri Bey Konağı, avlulu ve terasıyla birlikte 3 katlı olarak 1902 yılında yapılmış. Orta kattaki balkonun sol üst tarafındaki kitabede ‘Maşallah’ yazısıyla birlikte yapıldığı tarihte yazılmış. Malzeme olarak taş ve az da olsa ahşap kullanılmış. Konağın kemerli olan dış kapısı ve ahşap yapılan balkonları en dikkat çekici özelliklerinden. Tüm kapıların eşikli olduğu ve ikişerli pencerelerinin üzerinde bitkisel motifli taş işlemeleri göreceğiniz konak uzun yıllar Tekel binası olarak kullanılmış. Sonrasında ise Kültür Bakanlığı’na bağlanmış. Doktor Hacı Nuri Bey Konağı günümüzde Kapadokya Meslek Yüksek Okulu’nun bir parçası ve sergi olarak da hizmet vermekte…
Tevfik Körükçü Konağı
1903 yılında Körükçüoğlu Hacı Mevlüt Ağa tarafından yaptırılan konağa, ailenin tek oğlu olan Tevfik Körükçü’nün adı verilmiş. Konak, iki katlı ve avlusuz olarak yapılmış. Balkon kapısında yer alan Osmanlıca ‘Maşallah’ kitabesi, tonozlu girişi, ahşaptan oyma tavanı ve ön cephesindeki cumbasıyla dikkat çeken Avanos evi, Yukarı Mahalle Çarşı Sokak’ta bulunuyor.
Tevfik Körükçü Konağı ayrıca tarihi koruma altına da alınmış ve 2002 yılında aslına uygun restore edilerek bir süre ofis olarak kullanılmış. 2011 yılından bu yana ise butik otel olarak hizmet veriyor.
Ahmet Benzer Evi
Yukarı Mahalle İlyas Sokak’ta, Yeşilbaş Camii’nin karşısında olan bu konak da kitabeli Avanos evlerinden. Giriş kapısının üstüne Osmanlıca olarak yazılmış ‘Maşallah – 1321’ kitabesinden yapının 1903 yılında yapıldığı anlaşılıyor. Tevfik Körükçü Konağı gibi 2 katlı ve avlusuz inşa edilmiş. Evin güney cephesinde bulunan ‘Cümle Kapısı’ da denilen giriş kapısı sokağa bakıyor. Konak şu anda şahsa ait mülk olarak kullanılmaktadır.
Hikmet Cingi Evi
Yöreye özgü taş evlerden biri olan Hikmet Cingi Evi’nin orta aksı üzerindeki kitabeden konağın 1859 yılında yapıldığı anlaşılıyor. Avlulu olan konak, avlu çevresinde iki kısma ayrılmış. Doğu kısmında olan yapı 2 katlı, kuzey kısmındaki yapı ise tek katlı olarak yapılmış. Diğer Avanos evlerinden farklı olarak avluya bir de su kuyusu açılmış.
Konak bir rivayete göre Kurtuluş Savaşı’nda revir olarak kullanılmış daha sonra Avanos’un tanınan simalarından Postacı Hikmet Cingi ve ailesine ev olmuş. 2013 yılında restore edilen Hikmet Cingi Evi hikmetshause adıyla 2014 yılından bu yana butik otel olarak işletiliyor. Hikmet Cingi Evi, Orta Mahalle Cerit Sokak’ta bulunuyor.
Mustafa Erdil Evi
İki katlı olan bu Avanos evi 19. Yüzyıl sonlarında yapılmış. Orta Mahalle’de Alaaddin Hamamı bitişiğinde bulunuyor. Taş evin küçük bir balkonu var.
Avanos Evleri Nerede?
Avanos’a Nevşehir’den geliyorsanız yol 20 km, Kayseri’den geliyorsanız 64 km sürüyor. Avanos evleri nerede diye soruyorsanız, bu evlerin karakteristik özelliklerini bir arada görebileceğiniz yapılar Avanos’un Orta Mahalle olarak adlandırılan en eski mahallesinde toplanmış. Merkeze geldikten sonra sokakları yürüyerek dolaşabilir, bol bol fotoğraflarını çekebilir, hatta başta da dediğimiz gibi sokak aralarında gönüllü olarak kaybolabilirsiniz.